18 Ocak 2017 Çarşamba

KOMPOZİSYONLA İLGİLİ GENEL BİLGİLER TÜR202U-Türk Dili-2

KOMPOZİSYONLA İLGİLİ GENEL BİLGİLER
Fransızcadan geçen kompozisyon sözünün kökeni Latinceye dayanmaktadır.Latincede "bir araya getirmekbirleştirmek, inşa etmek’’ anlamında kullanılmaktadır.Türkçede bir bütün  oluşturma işi diğer anlamı olan dar anlamda ise öğrencilere  duygu ve düşüncelerini etkili bir şekilde yazılı veya sözlü olarak sunuş şeklidir diyebiliriz. Kompozisyonun içeriği düzenli olması gerekmektedir.
Örnek verecek olursak araba oluşturmak için belirli  kaidelerden geçmek zorundadır.Bunun arkasındaki teknik ekibinden tutun alıcıya kadar belirli aşamalardan geçer. Tek tek domino taşlarının birbirini itmesi gibi sona geldiğinde bir araba meydana çıkar ve bu sizin ise kompozisyonunuz olur.
   Kompozisyonu  yazı ve düşüncelerle sınırlamamak gerekir.kimya fizik matematik teknoloji aklınıza ne gelirse o konuyla alakalı her materyal sizin komposizyonunuzu oluşturacak araçlar ve buna mukabil sizin ürününüz olucaktır. Buda bütün bileşenlerin birleşmesiyle komposizyonunuzu oluşturacaktır. Başarılı bir kompozisyonun oluşturulmasında seçilen sözcükler yazım ve imla noktalama kurallarına uyulması gibi etmenler göz önünde bulundurulmalıdır.
   Biçim açısından kullanılan kâğıdın kompozisyon yazmaya uygunluğu, yaklaşık olarak üstten 6 cm, alttan 2 cm, soldan 1 cm, sağdan 3 cm boşluk bırakılması,  önemlidir. Sözcüklerin gerçek ve mecaz anlamlarıyla kullanımlarına dikkat edilme­si, anlatım bozukluklarından ve cümle düşüklüklerinden kaçınılması başarılı bir kompozisyonun yazılması için gereklidir.

Dil Becerileri ve Bilgi Donanımı
Dil becerilerini geliştiren şey kitap okumaktır.Yazıyı öğrenmeyle başlayan kişi okuma sürecinide birlikte götürür. Karşısına çıkan binlerce kelimeyle söz dağarcığı gelişirken hemde diğer bir yandan hitabet diyeceğimiz anlatım gücüne sahip olacaktır.
  Okuma etkinliği, sözcük­lerin okunan metinlerle canlanmasını, bağlam içerisinde kazandığı anlamın kavranmasını sağlar. Hiç kuşkusuz, insan bilgi donanımını hem deneyimlerinden hem de öğrenim hayatından kazanır. Öğrenim sürecinde bilgiyi edinme, yine okuma ve dinleme et­kinlikleriyle elde edilir. Okumak, bilgi edinmenin en temel etkinliklerinden biridir, Kişi okuduklarından yeni bilgiler edinirken bunları önceki bilgileriyle karşılaştır­malı, eleştirel gözle değerlendirmelidir.
YAZILI KOMPOZİSYON
Kelimeleri; ihtiyaçla­rımızı, anlatmak istediklerimizi anlatırken sözel olarak kullanmak ve düşünceleri­mizi bu şekilde birine aktarmak hem kolay hem de hızlıdır; ancak, işin içine yazı girdiği zaman bu iletişim biraz daha karmaşık bir hâl almaktadır, Yazı, insanlık tarihinin en büyük ve en önemli buluşudur. Bu şekilde düşünceleri kalıcı hale getirebilir ve nesilden nesile aktarabilmemizi mümkün kılmıştır. Kısacası düşünceleri sembolleştirerek  kalıcı hale getirmemize olanak sağlar
Konu konuşmada, yazıda, eserde ele alınan düşünce, olay veya durum konu olarak adlandırılır Kompozisyonda ise üzerinde yazı yazılan her şey ko­nudur. Bir özdeyiş, bir atasözü, bir deyim, birkaç dize, bir olay hatta bir sözcük ko­nuyu oluşturabilir.olgular, veriler üzerinden ise çocuk doğum ölüm oranları,doğal afetlerin insan yaşamı üzerindeki etkisi teknolojinin günümüz insanlarına getirdiği yarar ve zararları gibi olgusal ve verisel gibi az gibi görünen bilgilerle kompozisyon yazabiliriz.( Kompozisyonda Türkçenin zengin söz varlıklarından  olan atasözlerimizden  yararlanmak anlatımı da  güçlendirir.)

Konunun Sınırlandırılması
Örneğin giyim alanında bir kompozisyon yazılması istense sağlıklı bir kompozisyon yazamayız.Bunun en bariz nedeni ise çok geniş kapsamlı bir konu olmasıdır. Bunun yerine giyimin insan hayatındaki yeri,dönemsel insanların gelenek ve göreneksel insaların giyim kuşamı gibi alanlarla daraltarak daha sağlıklı ve başarılı bir kompozisyon yazmamız kaçınılmaz olacakdır. Önemli olan konuyu dar tutarak anlam karmaşasına yer vermemek az ve öz tutarak daha güzel kompozisyon yazabileceğiz.
Ana ve Yardımcı Düşüncelerin Belirlenmesi
Konunun belirlenmesinden sonra yazımızın ana düşüncesini ve bu düşünceyi destekleyecek, açıklayacak, geliştirecek yardımcı düşünceleri bulma adımının atılması gerekmektedir. Ana düşünceyi ve yardımcı düşünceyi belirleme işi, yaz­maya başlamadan önce düşünce, görüş ve duygu üretme aşamasıdır. Kişinin ka­zandığı bilgi donanımı temelinde gözlemleme, yorumlama ve araştırmaya dayalı olarak konuyla ilgili kişisel düşünceler üretmesi gerekmektedir.
Her bireyin konuyla alakalı farklı bakış açıları bulunur ve farklı duygular sezgiler içerisine girer.Bu sebeplidir ki tespitleri ise özgün olabilmesi alışagelmişin dışında farklı olması icab etmelidir.
Örneğin görgülü kuşlar gördüğünü işler, görmedik kuşlar ne görsün ki ne işler atasözü üzerine bir kompozisyon yazmak isteyelim  Öncelikle, bu atasözünün konusunun eğitim olduğunu belirleriz, Ancak atasözünde işlenen düşüncede, genç kuşakları eğitirken örnek olmanın önemi vurgulanmaktadır.
Kompozisyonda Plan
Fransızcadan alıntı olan plan "bir işin, bir eserin gerçekleştirilmesi için uyulması ta­sarlanan düzen" anlamındadır Kompozisyonda plan, konu­nun nasıl ve ne ölçüde işleneceğinin; görüşlerin, düşüncelerin hangi sırayla ele alınacağının adımlarıdır.
Plan Türleri
Konunun özelliğine, işlenecek ana düşünce ve yardımcı düşüncelerin niteliğine, kullanılacak örneklere, anlatım biçimine göre kompozisyon yazmada üç tür plan uygulanabilir:
  1. Olaya dayalı plan
  2. Düşünceye dayalı plan
  3. Duyguya dayalı plan
Olaya dayalı plan: Bu tür planlarda olaylar, gerçekleşme anına ve sebep sonuç ilişkisine göre yazı içerisinde değerlendirilir. Ancak olaylarla anlatılanlar arasında bir bağ kurulmalı, ana ve yardımcı düşüncelerle olaylar bütünlük göstermeli, birbirini des­teklemelidir. Bu tür planlarda genellikle kişi, yer, zaman, olay ve bir ileti aranır, Sanatsal yazıların yanı sıra anı, gezi, günlük gibi düşünce yazılarında uygulanan bu plan, herhangi bir soruna veya olguya değinirken de kullanılabilir.
(Genellikle öykü, roman, tiyatro eseri gibi sanatsal yazıların hazırlanmasında olaya dayalı plan uygulanır)
Olaya dayalı planlarda giriş bölümüne serim de denir.
Olaya dayalı yazılarda gelişme bölümüne düğüm de denir.
Sonuç, olaya dayalı anlatımlarda çözüm olarak da adlandırılır.

Düşünceye dayalı plan: Bakış açısının egemen olduğu, düşüncelerin işlendiği, kavramların ve sorunla­rın tartışıldığı yazılarda uygulanır. Bir sav, çeşitli düşüncelerle desteklenerek açıklanmaya çalışılır, Düşüncelerin birbirini destekleyecek ve birbiriyle çelişmeyecek nitelikte olması, bir bütünün parçalarını oluşturması gerekir. Düşüncelerin ele almışında tümeva­rım yöntemi uygulanabileceği gibi tümdengelim yöntemine de başvurulabilir.( Makale, konferans, araştırma gibi bilgilendirici metinlerin hazırlanmasında düşünceye dayalı plan uygulanır.)
Duyguya dayalı plan: Belirli nesne, olay veya bireylerin iç dünyamızda uyandırdığı izlenimlerin, he­yecanların egemen olduğu, betimlemelerimizin yer aldığı yazılar.Bu yazılarda okura duygu dünyasında hissettirleri ve yazarın kompozisyonunun sonuna doğru duygu yoğunluğunu artırarak merak ve heyecan yaratması bu tarzda plana örnek teşkil edebilir.( Duyguya dayalı plan, bazı kaynaklarda şiirle özdeşleştirilir ve bu tür planda, şiirin konusu, teması, şiirde işlenen duygular, söz sanatları, nazım türü gibi öğelerin yer alması beklenir)
Yazıya ilgi çekme bölümü olan giriş, çoğu kez bir paragraftır. Bazen iki, üç paragraf da olabilir.

KONUNUN BAŞLIĞI
Bir yazının, bir kitabın bölümlerinin başına konulan ve konuyu kısaca tanıtan iba­redir başlık Kompozisyonun bölümlerinden biri olan başlık, yazıda düzeni sağlayan öğelerden biridir. Başlıktan başlayarak sonuç cümlesine kadar yazılanlar bir düzen ve bütünlük göstermelidir,
Adından da anlaşılacağı gibi başlık, yazının başında yer alır ama başarılı bir kompozisyon yazarı hiçbir zaman başlığı koyarak yazmaya başlamaz. Kompozis­yon yazılıp, birkaç kez okunup gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra konu, ana dü­şünce ve varılan sonuç göz önünde bulundurularak yazının başlığı belirlenir. Konu ile başlık arasında bir bağlantı bulunmalıdır. Başlık, ana düşünce ile çelişmemelidir.
PARAGRAF VE PARAGRAFTA ANLATIM BİÇİMLERİ
Paragraf
Yazının giriş, gelişme ve sonuç bölümleri paragraflardan oluşur. Kompozisyon planının başarıya ulaşabilmesi için paragrafların kurallarına ve yazının amacına uy­gun düzenlenmesi gerekir.Sözcük, kavram birimi; cümle, yargı birimi; paragraf ise anlatım birimidir. Paragraflar satır başı yapılarak belirtilir ancak paragraflandırma yalnızca bi­çimsel bir düzenleme değil anlamsal bir bütünleştirmedir. Her paragraf bir düşün­ce kümesi biçiminde kendi içinde bir bütünlük ifade eder. Parafta genellikle konu ilk cümlede, ana düşünce son cümlede, yardımcı düşünceler gelişme cümlelerinde bulunur. Bu genellemenin dışında kalan paragraflarda konu, ana düşünce, yardımcı düşünceler paragrafın değişik cümlelerinde de bulunabilir.
Paragrafta Anlatım Biçimleri
Tanımlama
Bir kavramın niteliklerini eksiksiz olarak belirtmek, açıklamak onu tanımlamak­tır.Tanımlamalarımızı paragrafın ilk girişinde yaparız.
Örneklendirme
Örnekleme yapılarak konuyu rahat tanımlamamıza yardımcı olur. Bu tarzda yazımlar sayesinde konuyu rahat kavramış olur hem de sayfalarca anlatacağımız yerde örnekleme sayesinde kısa ve öz bir şekilde karşı tarafa anlatmak istediklerimizi anlatabiliriz; fakat örnekler bilindik olması hem anlaşılır kılıcaktır hem de anlam karmaşasına sevk etmeyecektir. Ayrıca soyut anlamları somutlaştırarak bize fayda sağlayacaktır.
Karşılaştırma
 Karşılaştırma kişile­rin, nesnelerin, olayların ve olguların benzer veya ayrı yanlarını incelemek için ya­pılan kıyaslamadır. Karşılaştırma, daha çok gelişme bölümünde yararlanılan anlatım biçimlerinden biridir. Ak-kara, iyi-kötü, güzel-çirkin gibi karşılaştırma amacı gütmeyen karşıt anlamlı kavram­ların bir paragrafta yer alması karşılaştırma değildir.Örnek verdiğimizde doğu ile batı kültürü arasında farklar daha da daralttığımızda İslam ve Hristyan inançlarının benzerlik ve farklılıkları gibi konularda aklımıza gelecek şey karşılaştırmadır.
Tanıklama
 Anlatılan yazılarda  sağlamlığını ve doğruluğunu desteklemek için tanıklama kullanılır. Bu tanıklama tanınan birinin adı geçirilip daha sonra sözleri aktarılır. Tanık gösterilen kişiler sıradan kişiler olmamalıdır. Tanık bazen söz, bazen kişi olabilir. Tanıklama gelişme bölümünde yararlanılan anlatım biçimlerinden biridir.Örneğin:Mevlana der ki gel,gel ne olursan yine gel, ister kafir ister Mecusi… gibi bir alıntı yaparak insanın iyisiyle kötüsüyle yazılan bir yazıda destekleyici birer misal vermiş oluruz.
Tanıtlama
Yazdığımız yazılarda gerçekliğininin yadsınılmaysak kesinlikte olduğu durumlar vardır. Bu yazılarda sayısal rakamlar,veriler deney ve gözlem gibi bilimsellik içeren materyaller ve yapılan araştırmaların sonuçlarından yararlanabiliriz.
Bazı kaynaklarda sayısal verilerden yararlanma olarak geçmektedir.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Disqus Shortname

Comments system